IMPR Center Uluslararası Ortadoğu Barış Araştırmaları MerkeziAnkara-Şam hattındaki siyasi sürecin işbirliğinden çatışmaya dönüşmesi doğal olarak iki ülke arasındaki ekonomik işbirliğinin sorgulanmasına yol açmıştı. Kasım 2011 tarihine kadar ekonomik ilişkilerde herhangi olumsuz bir adım atılmamıştı. Suriye’de olayların sürmesine paralel olarak Türkiye’de muhaliflere destek vermeye başlamıştı. 16 Kasım 2011 tarihinde Fas’ın Başkenti Rabat’ta Arap Birliği Dışişleri Bakanları toplantısı ve Türk-Arap İşbirliği Forumu sırasında Türkiye Suriye’ye yaptırım uygulamaya başlayacağının açık işaretlerini verdi. Dışişleri Bakanı Davutoğlu yaptığı açıklamada “Suriye halkına zarar vermeyecek müeyyideleri uygulamaya kararlı olduklarını” ifade etmişti. 2011 Kasımından itibaren her iki ülkede de karşılıklı bir şekilde yaptırım politikalarını hayata geçirmeye başlamıştır. Bunların dışında iç savaşın da bir etkisiyle Suriye’deki ticareti hayat durma noktasına gelmiştir.
Ancak yaptırım kararının yalnızca Suriye üzerinde değil aynı zamanda Türkiye ekonomisi ve özellikle sınır illeri üzerinde de olumsuz sonuçlara yol açacağı açıktı. Bu kapsamda Türkiye’den bakacak olursak son on yılda hızlı bir gelişme gösteren ve 2.6 milyar doların üstüne çıkan ticaret hacminin ve Türkiye’den Suriye’ye gerçekleştirilen yatırımların da durma noktasına geldiği görülmektedir. Oysa Ankara ve Şam arasındaki ticaret hacminin 2012 sonu itibariyle 5 milyar dolara çıkartılması hedeflemekteydi. Ayrıca yılara göre değişmekle birlikte yaklaşık 450 bin ticari araçta Türkiye’den Suriye’ye geçiş yapmaktaydı. Bunların bir kısmı Suriye’de kalırken önemli bir kısmı Ortadoğu ve Uzak Doğu pazarına mal taşımaktadır. Diğer yandan Rakka’da Güriş tarafından kurulan çimento fabrikası ve Asi nehri üzerindeki 280 milyon Avro’luk yatırımın da durması, Halep ve Şam’da yapılan Türkiye menşeli otellerin, El-Şeyh Nacar Sanayi bölgesinde üterim yapan Gaziantep merkezli fabrikaların geleceği de tartışmalı hale gelmişti. Suriye’de yatırım yapan Türk firmalarının sayısı kriz öncesi dönemde sürekli artarken Şam Ticaret Müşavirliği verilerine göre, Suriye’de resmi olarak yaklaŞık 300 milyon dolar tutarında Türk yatırımı bulmasına karŞın, söz konusu rakamın 1 milyar doların üstün olduğu belirtilmektedir. Nitekim, Türkiye, Suriye’de gerçekleştirilen doğrudan yatırımlar arasında tutar açsından ikinci, yatırım sayısı itibariyle ise birinci ülke konumundadır. Suriye gerçekleştirilen yatırımların önemli bir kısmında Suriyeli ortak yer aldığından bu yatırımların çoğu yabancı yatırımcı olarak resmi istatistiklerde yer almamaktadır.
Suriye’deki önde gelen Türk yatırımları arasında Güriş’e ait 2 çimento fabrikası Dedeman Grubu’na ait 3 otel (Şam, Halep ve Palmeria), Anadolu Grubu’na ait ve yatırım aşamasında olan Coca-Cola İçecek dağıtım organizasyonu, Akteks’e ait 2 tekstil fabrikası ve Suriye-Türkiye Ticaret Merkezi’ne ait 2 tekstil fabrikası öne çıkanlar arasında yer almaktadır. Şam’da Aslan Makine’ye ait bir deri makinesi fabrikası bulunmaktadır. Suriye’de Emsaş İnşaat, İzopoli, Mescioğlu Mühendislik, TPIC-TPAO, THY, Jet Turizm, Has Turizm, Özhan Turizm, Güney Turizm, Ortadoğu Alüminyum, Karpen, EAS Elektronik gibi Türk firmaları da faaliyet gösteriyor.3 Bunların dışında örneğin Halep’te yatırım aşamasında olan plastik fabrikası gibi bir çok yatırım bulunmaktaydı. Bunların önemli bir kısmının fizibilite aşaması ve hukuki süreçler için ciddi giderler gerçekleştirilmiştir.
Aynı Şekilde hem Türkiye-Suriye hem de Ürdün-Suriye sınırında kayıt dışı diye nitelendirebileceğimiz önemli bir sınır ticareti bulunmaktaydı. Temel ihtiyaç maddeleri başta olmak üzere, sigaradan Şekere kadar bir çok mal sınırdan karşılıklı olarak geçmekteydi. Sınır ticaretinin durma noktasına gelmesi ise Kilis, Gaziantep, Mardin ve Hatay illeri ekonomisini olumsuz etkilemiştir. Sınır ticaretinin miktarı net olarak bilinmese de bunun Gaziantep ve Hatay için yaklaşık 2 milyar dolar civarında olduğu yerel aktörlerce dillendirilmektedir. Sınır ticaretinin durma noktasına gelmesi, sınır ticaretiyle geçiminin sağlayan binlerce ailenin de ekonomik sorunlar yaşamasına yol açacaktır.
Raporun tamamına ulaşmak için tıklayınız:
Türkiye ile Suriye Arasındaki Krizin Gaziantep ve Hatay Ekonomilerine Etkisi [PDF]
